Witamina D wraz z jej aktywnymi metabolitami odgrywają główną rolę w gospodarce wapniowo-fosforanowej organizmu. Sprawia, że kości są mocne, a zęby zdrowe. Ostatnie badania naukowe wskazują, że witamina D działa pozytywnie również w wielu innych aspektach – redukuje ryzyko zachorowania na niektóre choroby i wykazuje korzystne działanie w schorzeniach układu krążenia, układu pokarmowego, ośrodkowego układu nerwowego i chorobach skóry. Witamina D dodatkowo odgrywa rolę w odpowiedzi immunologicznej organizmu, od której zależne są choroby infekcyjne, autoimmunologiczne oraz nowotwory.
O witaminie D
Witamina D występuje w postaci witaminy D2 (ergokalcyferol) zawartej w produktach roślinnych oraz witaminy D3 (cholekalcyferol). Obydwie wykazują podobne działanie biologiczne. Cholekalcyferol powstaje w skórze z 7-dehydrocholesterolu pod wpływem promieniowania słonecznego UVB. Cholesterol potrzebny do produkcji słonecznej witaminy pobierany jest z jelit lub wewnętrznych zapasów organizmu. Następnie obie postacie witaminy D przechodzą dwie hydroksylacje, pierwszą w wątrobie, a drugą w nerkach, w wyniku których powstaje najaktywniejsza postać witaminy D, którą jest kalcytriol uważany również za hormon.
Główny mechanizm działania witaminy D
Niedobór witaminy D powoduje zmniejszenie wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego i spadek jego stężenia we krwi. Niedostateczne stężenie wapnia we krwi, indukuje nadczynność przytarczyc. Przytarczyce intensyfikują wydzielanie parathormonu, którego zadaniem jest zwiększenie zasobów wapnia w organizmie i utrzymanie ich w odpowiednim stężeniu. Parathormon powoduje również spadek stężenia fosforanów w organizmie. W efekcie znacznemu obniżeniu ulega zarówno wapń jak i fosfor, czyli minerały budujące układ szkieletowy. Dodatkowo, aby zapewnić fizjologiczne stężenie wapnia we krwi, przy jego zmniejszonej podaży z zewnątrz, wapń jest pobierany z jego największego rezerwuaru czyli z kośćca. U dzieci indukuje to krzywicę, a u dorosłych osteomalację lub osteoporozę.
Synteza skórna
W polskiej strefie klimatycznej, wystarczająca dla organizmu synteza skórna witaminy D możliwa jest wyłącznie od kwietnia do września w godzinach od 10 do 15. Ważny jest czas przebywania na słońcu oraz to, aby jak największa powierzchnia ciała była poddana działaniu promieni słonecznych. Aby synteza była efektywna, odsłonięte powinny być przynajmniej ręce, nogi oraz twarz (bluzka z krótkim rękawem, krótkie spodenki bądź spódnica). Kąpiel słoneczna powinna trwać przynajmniej 15 minut dziennie. Należy zaznaczyć, że kremy z filtrami UVB istotnie zmniejszają syntezę skórną. Zdolność do syntezy skórnej maleje również z wiekiem.
Źródła pokarmowe witaminy D
Witamina D jest obecna tylko w nielicznych produktach pokarmowych, głównie w wątróbce, żółtku jaj oraz w tłustych rybach morskich. Witaminę D można również znaleźć w serku tofu, mleku i jego przetworach, niektórych grzybach oraz fasoli. Szczególnie bogatym źródłem witaminy D jest tran.
Poziom witaminy D
Najlepszymi wskaźnikami poziomu witaminy D jest stężenie 25-OH-D i 1,25(OH)2D3. Mogą one być użyte w celu określenia zasadność stosowania suplementacji witaminą D.
| wartości prawidłowe | |
| 25-OH-D |
75 – 200 nmol/l 30 – 80 ng/ml |
| 1,25(OH)2D3 KALCYTRIOL |
50 – 150 pmol/l 20 – 60 pg/ml |
Witamina D w pigułce czyli suplementacja
Głównym źródłem witaminy D jest synteza słoneczna, w mniejszym stopniu jest ona dostarczana w diecie. Jeśli nie jesteśmy w stanie zapewnić sobie odpowiedniego stężenia witaminy D wykorzystując te dwa naturalne źródła, należy sięgnąć po suplementację. Odpowiednio stosowana jest łatwym i w pełni bezpiecznym sposobem na dostarczanie wymaganej dawki witaminy D każdego dnia. Obecne zalecenia mówią, że od października do kwietnia, czyli w miesiącach małego nasłonecznienia, każda osoba mieszkająca w Polsce powinna stosować profilaktyczną suplementację witaminą D, a osoby unikające słońca oraz powyżej 65 roku życia powinny zażywać suplement przez cały rok. W aptece dostępne są bez recepty preparaty zawierające odpowiednią codzienną dawkę witaminy D. Skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą w celu zasięgnięcia informacji odnośnie potrzeby ich stosowania. Należy pamiętać, że nie można przedawkowywać witaminy D. Jest ona rozpuszczalna w tłuszczach i w bardzo wysokich dawkach może okazać się toksyczna. Skutki przedawkowania są niekorzystne i trudne do cofnięcia.
Zatrucie witaminą D
Hiperwitaminoza D – czyli nadmierne stężenie witaminy D w organizmie, zdarza się bardzo rzadko. Jest spowodowane zbyt wysoką podażą z zewnątrz – najczęściej w postaci suplementacji. Ekspozycja słoneczna nigdy nie prowadzi do zatrucia, gdyż nadmiar witaminy D przekształca się w nieaktywne metabolity. Hiperwitaminoza D predysponuje do wysokiego stężenie wapnia w osoczu oraz w moczu. Pojawiają się ogniska zwapnienia w tkankach miękkich. Przewlekła hiperkalcemia (czyli nadmierne stężenie wapnia we krwi) może prowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń układu sercowo-naczyniowego oraz nerek. Aby uniknąć zatrucia przyjmowaną witaminą D w postaci zewnętrznej suplementacji, należy przestrzegać zalecanych dawek. Można również zbadać poziom witaminy D w laboraorium. Kobiety w ciąży powinny wiedzieć, że nadmiar witaminy D może spowodować nieodwracalne zaburzenia i deformacje u płodu.
LITERATURA
Interna Szczeklika, Podręcznik chorób wewnętrznych, Kraków 2014, str.1244
Biochemia, Edward Bańkowski, Wrocław 2009, str.398
Pediatria, Anna Dobrzańska Józef Ryżko, Wrocław 2014, str.1055
