Infekcja górnych dróg oddechowych potocznie zwana bólem gardła, najczęściej atakuje w okresie jesienno-zimowym i jest związana z niegroźną chorobą przeziębieniową. Nie jest to jednak zasadą. Ból gardła może mieć podłoże nie związane z infekcją, na przykład towarzyszyć refluksowi żołądkowo-przełykowemu. W artykule zostaną przedstawione najczęstsze przyczyny bólu gardła, objawy pozwalające określić czy infekcja powodująca ten objaw jest wywołana przez wirusy, czy też ma podłoże bakteryjne. W treści zostały zamieszczone również praktyczne wskazówki, jak radzić sobie z bólem gardła oraz informacje o niepokojących objawach towarzyszących z którymi powinniśmy udać się do lekarza.
Przyczyny bólu gardła
Ból gardła jest objawem wielu chorób między innymi: grypy, grzybicy jamy ustnej, mononukleozy i chorób wieku dziecięcego (ospy wietrznej, odry, różyczki, szkarlatyny, błonicy). Czasem towarzyszy próchnicy, zapaleniu dziąseł, refluksowi żołądkowo – przełykowemu oraz paleniu papierosów. Jednak dominującą przyczyną bólu gardła jest angina.
Angina – najczęstszy powód bólu gardła
Angina to ostry stan zapalny gardła i migdałków. Może być wywołana podrażnieniem (np. przez wypicie gorącego napoju) lub zakażeniem. U dorosłych najczęstszym zakaźnym czynnikiem wywołującym są wirusy (90% przypadków). Wirusy powodują chorobę potocznie nazywaną „przeziębieniem”. Objawia się głównie katarem, przekrwieniem gardła i spojówek, bólem głowy, mięśni i stawów oraz niewielką gorączką.
Jedynie za 10% przypadków ostrego zapalenia gardła i migdałków odpowiadają bakterie. Bakteriami przodującymi w powodowaniu choroby są paciorkowce, w tym najczęściej Streptococcus pyogenes. Cechami charakterystyczni zakażenia bakteryjnego jest jego nagły początek opisywany jako „zwalenie z nóg”, „opuszczenie sił”, gorączka powyżej 38oC, krwistoczerwone gardło, obrzęknięty języczek podniebienny oraz kremowo-żółte naloty na migdałkach. Nie występuje kaszel, katar ani zapalenie spojówek.
Zamieszczona tabela porównuje cechy anginy wirusowej z cechami anginy bakteryjnej.
| ANGINA | ||
| Objawy: | WIRUSOWA Inaczej choroba przeziębieniowa |
PACIORKOWCOWA Inaczej angina bakteryjna |
| ból gardła | + | + |
| gorączka | +/- | + |
| ból głowy | + | + |
| osłabienie | + | + |
| zapalenie spojówek | + | – |
| katar | + | – |
| ból mięśni i stawów | + | – |
| kaszel | + | – |
| wysięk na migdałkach | – | + |
| nagły, bardzo szybki początek | – | + |
| nudności wymioty (u dzieci) |
– | + |
| biegunka (u dzieci) |
+ | – |
Jak długo występują objawy?
Większość zapaleń gardła ustępuje samoistnie w ciągu tygodnia niezależnie od powodującego je patogenu (wirusa lub bakterii). Należy jednak mieć na uwadze, że nieleczona angina paciorkowcowa wiąże się z ryzykiem poważnych powikłań, dlatego nie można jej bagatelizować. U cierpiących na refluks żołądkowo-przełykowy ból gardła będzie długotrwały i trudny w leczeniu.
W przypadku grzybicy nie obędzie się bez leków przeciwgrzybicznych. Warto skonsultować swoje wątpliwości odnośnie powodu zapalenia gardła i towarzyszących objawów z zaprzyjaźnionym farmaceutą.
Badania pomocnicze
Do postawienia diagnozy nie potrzebne są badania pomocnicze. Rozpoznanie choroby stawiane jest wyłącznie na podstawie badania w gabinecie oraz relacji chorego. Doświadczony lekarz szybko zidentyfikuje zakażenie bakteryjne i zleci odpowiednią farmakoterapię. Niestety 100% rozpoznanie lub wykluczenie zakażenia paciorkowcowego na podstawie obrazu klinicznego nigdy nie jest możliwe. Zawsze istnieje prawdopodobieństwo nakładania się zakażenia wirusowego z bakteryjnym – czyli chorowanie na obydwa patogeny w tym samym czasie.
Niektóre gabinety lekarskie wyposażone są w szybkie testy na obecność antygenu bakterii Streptococcus pyogenes (jest odpowiedzialna za 90% zachorowań bakteryjnych). Test pozwala na szybkie postawienie diagnozy w niepewnych przypadkach. U dorosłych dodatni wynik testu potwierdza zakażenie, ujemny wyklucza. U dzieci dodatkowo wykonuje się posiew wymazu z gardła i migdałków. Inne badania pomocnicze wykonuje się wyłącznie gdy obraz choroby jest wyjątkowy lub ból trwa bardzo długo i nie ustępuje.
Leczenie farmakologiczne
Leczenie ostrego zapalenia gardła i migdałków zależy od czynnika, który spowodował chorobę. Jeżeli objawy są odpowiednie dla zakażenia wirusowego leczenie antybiotykiem jest bezcelowe i nieskuteczne – antybiotyk nie działa na wirusy. W takim przypadku dysponujemy wyłącznie leczeniem łagodzącym objawy przy zastosowaniu leków dostępnych bez recepty. Aby podjąć tego typu leczenie należy skonsultować się z farmaceutą, który dobierze odpowiednie leki i dawkowanie. Jednym z zaleceń leczenia objawowego jest również odpoczynek i picie dużej ilości płynów szczególnie w razie gorączki.
W celu farmakologicznego znoszenia bólu i gorączki, stosuje się leki przeciwbólowe po uprzednim sprawdzeniu ulotki co do zakresu ich użycia. Leki na kaszel dobieramy w zależności od jego typu (patrz artykuł „Kaszel dorosłych”). Na rynku dostępne są tabletki do ssania, aerozole i płukanki do gardła o miejscowym działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i odkażającym. Jeżeli objawy odpowiadają anginie paciorkowcowej należy udać się do lekarza który oprócz leczenia objawowego zleci odpowiedni antybiotyk. Nieleczona angina paciorkowcowa może w przyszłości skutkować wieloma powikłaniami. W przypadku gdy podłoże bólu gardła ma inną przyczynę od zakaźnej, leczenie dobierane jest indywidualnie.
Płukanie gardła
Płukanie gardła jest bardzo skutecznym i od dawna znanym orężem w walce z bólem gardła. W aptece dostępne są gotowe roztwory do płukania gardła wzbogacone lekami przeciwzapalnymi. Gardło płuczemy 2 – 3 razy dziennie, delikatnie i krótko, wystarczą 3, 4 ruchy. Długie płukanie, podobnie jak solanka o wysokim stężeniu, może nasilać ból przez wzmaganie przekrwienia gardła. Zawsze należy pamiętać, aby przygotowany płyn był w temperaturze pokojowej bowiem wysoka temperatura podrażnia błonę śluzową gardła.
Kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
Należy zgłosić się do lekarza, gdy ból gardła nie ustępuje od dwóch tygodni, nasila się, często nawraca, nie reaguje na leczenie dostępne bez recepty lub występują objawy takie jak:
- Wysoka gorączka – gorączka powyżej 38°C
- Duszność lub trudności w oddychaniu
- Ślinotok lub problemy z połykaniem śliny
- Zażółcenie białkówek oczu
- Opuchlizna szyi
- Szczękościsk
- Przewlekający się, jednostronny ból gardła
- Utrudnione przełykanie – niemożność spożywania posiłków i picia wody
- Odwodnienie
- Zmiana głosu – stłumienie, nieustępująca chrypka
- Podbarwienie śliny krwią
- Wpływ na codzienne życie – objawy są tak poważne, że w dużym stopniu wpływają na jakość twojego życia lub uniemożliwiają normalne funkcjonowanie
- Zawsze zgłoś się do lekarza jeżeli chorujesz na HIV/AIDS lub przyjmujesz leki immunosupresyjne. W tych przypadkach ból gardła może być pierwszym symptomem poważnej choroby.
